kutubhona

ўхшаб аниқ келарди, ёки Расулуллоҳ с.а.в. уни келганлигини ҳис қиларди, лекин у кишига зоҳир бўлмасди». Ойиша р.а.дан ривоят қилинадики, Ҳорис ибн Ҳишом р.а. Расулуллоҳ с.а.в.дан сўради ва айтдики: «Эй Расулаллоҳ, сизга ваҳй қандай келади?» Расулуллоҳ с.а.в. айтдиларки: «Гоҳида қўнғироқнинг товуши каби келади, бу ваҳйнинг менга энг оғири, шунда мени қаттиқ титратарди ва мен уни англаб олардим». Бу турлар, яъни илҳом орқали, уйқуда каломсиз махфий ҳолда келиш ва шунга ўхшашлар битта ҳолат бўлиб, Оллоҳ Таолонинг:

сўзига мансуб, луғатда ишора қилмоқ, илҳомлантирмоқ каби.

وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ
– „Парвардигорингиз асаларига ваҳй-амр қилди“, [16:68]

асаларига ваҳй қилиши унинг қалбига ташлаши ва билдиришидир.

Иккинчиси, фаришта тили билан келган нарса. Расулуллоҳ с.а.в. бу нарса ваҳй фаришта эканини қатъий билганларидан кейин қулоқларига эшитиларди. Бу фаришта Жаброилдир. Оллоҳ айтади:

نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ۩ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنذِرِينَ

– „Қуръонни Жаброил а.с. огоҳлантирувчилардан бўлишингиз учун қалбингизга туширди“. [26:193-194]

Оллоҳ Таоло Жаброилни жўнатарди, Расулуллоҳ у билан гаплашардилар, унинг сўзини эшитиб, ёдлаб олардилар. Пайғамбар с.а.в. айтадилар: «Гоҳида менга фаришта намоён бўларди ва мен билан гаплашарди, мен эса унинг айтганларини англаб олардим». Абу Ҳурайра айтади: бир куни Расулуллоҳ с.а.в. одамлар олдига чиққанларида бир киши келди ва у кишидан: «Иймон нима?» деб сўради. Айтдиларки: «Оллоҳга, фаришталарга, Оллоҳга йўлиқишга, расулларига ва қайта тирилишга иймон келтирмоқ». У: «Ислом нима?» деди: Айтдиларки: «Оллоҳга ибодат қилишинг, унга ширк келтирмаслигинг, намозни ўташинг, фарз қилинган закотни адо этишинг ва рамазонда рўза тутмоғингдир». «Эҳсон нима?» деди. Айтдиларки: «Оллоҳни кўриб турганингдек унга ибодат қилмоғинг, агар сен уни кўрмасанг ҳам, у сени кўради». «Қиёмат қачон?» деди. Айтдиларки: «Сўралувчи сўрагувчидан билгувчироқ эмас, лекин унинг шартлари ҳақида хабар бераман: Агар чўри ўз тарбиячисини туғса, подачилар ўз биноларини бир-биридан баланд қилишга мусобақа қилсалар, бешта нарса борки, уларни фақат Оллоҳ билади», сўнг набий с.а.в.:

– „Дарҳақиқат, ёлғиз Оллоҳнинг ҳузуридагина (қиёмат) соати (қачон бўлиши тўғрисидаги) билим бордир“, [31:34]

оятини тиловат қилдилар. Шунда ҳалиги одам чиқиб кетди. Расулуллоҳ с.а.в.: «Уни қайтаринглар», дедилар. Лекин улар ҳеч кимни топа олишмади. Сўнгра: «Бу Жаброил, одамларга динларини ўргатгани келган», дедилар. Жаброил а.с.